تاملی بر تاریخ درد در ایران؛ از لذت تا رنج، از روایت تا پزشکی

به گزارش موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، دکتر حمیدرضا نمازی، رییس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، پنجشنبه 21 فروردین 1404 در گردهمایی متخصصین درد در موزه از «پارادوکس درد» در فرهنگ ایرانی سخن گفت و یادآور شد: درد در فرهنگ ایران نه‌تنها با رنج که گاه با لذت، نشئگی و حتی مردانگی عجین شده است. در این نگاه، درد بخشی از فرآیند رشد، بلوغ و تجربه انسانی شمرده می‌شود؛ موضوعی که الزاماً در همه فرهنگ‌ها مشابه نیست.

به گفته وی، در تاریخ ایران دوره‌هایی وجود داشته که درد، چه جسمی و چه روانی، خارج از قلمرو پزشکی تعریف می‌شده و مسئولیت آن بر عهده فرد بوده است. با گذار به دوران مدرن، درد به تدریج «مدیکالایز» شد و جای خود را در حوزه درمان و تخصص‌های پزشکی باز کرد.

وی در ادامه به نمونه‌های فرهنگی و تاریخی متعددی اشاره کرد و افزود: از روایت فوکو از نمایش درد در پاریس قرن نوزدهم، تا کتاب‌های پزشکی مدرن که نخستین مواجهه ایرانیان با مفاهیمی چون فیزیولوژی درد را رقم زد، همگی به امراض عصبی و روان‌تنی درد پرداخته اند. از جمله کتاب مشهور «پاتولوژی» نوشته گریزول که تأثیر شگرفی بر پزشکان ایرانی اعزامی به فرانسه در دوران ناصری گذاشت.

دکتر نمازی همچنین با نگاهی به تاریخ اجتماعی ایران، از تأثیر واژگان پزشکی بر ادبیات سیاسی و عمومی پس از مشروطه یاد کرد و افزود: واژه‌هایی چون «افسردگی» و «استرس» ابتدا در زبان پزشکی وارد شدند و سپس به مفاهیم جمعی ایرانی راه یافتند.

او پیشنهاد داد پژوهشی تخصصی درباره نخستین معادل‌سازی‌های فارسیِ واژگان مرتبط با درد در دیکشنری‌های سه‌زبانه (فرانسه، آلمانی، فارسی) انجام شود، که می‌تواند به درک دقیق‌تری از تطور این مفهوم در ایران یاری رساند.

وی در پایان، با معرفی چهره‌های برجسته‌ای چون قاسم غنی، دکتر چهرازی، و پزشکان مهاجر اروپایی در دوره قاجار گفت: تاریخ درد در ایران، ترکیبی از روایت، فرهنگ، علم و سیاست است؛ روایتی که هنوز بسیاری از ابعاد آن ناشناخته باقی مانده است.