بازخوانی ریشه های شکل گیری دانش آسیب شناسی ایران در بیست و هفتمین همایش پاتولوژِی
دکتر نمازی: بدون تاریخ مندی، فهم امروز طب ناقص است
دکتر حمیدرضا نمازی در بیست و هفتمین همایش سالانه و دهمین همایش بین المللی آسیب شناسی و طب آزمایشگاه، درنگ و تأملی داشت بر آنچه در تاریخ پاتولوژی ایران گذشته است. وی معتقد است؛ امروز آیندهپژوهیهای معتبر بر این باورند که بدون شناخت روندها و مسیری که پیمودهایم، نه میتوان آینده را فهمید و نه راههای درست را تشخیص داد. تاریخ هم هشدار میدهد، هم پشتوانهای است برای فهم اکنون.
به گزارش روابط عمومی موزه ملی تاریخ علوم پرشکی ایران، در بیست و هفتمین همایش سالانه و دهمین همایش بین المللی اسیب شناسی و طب آزمایشگاه، دکتر حمیدرضا نمازی، رئیس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران گفت: تاریخ پاتولوژی ایران ریشه در دوران قاجار دارد. همانگونه که استاد محمد توکلی طرقی یادآور میشود، ما واژههایی در زبان فارسی ساختهایم که معنایشان فراتر از حوزه پزشکی رفته است؛ «آسیبشناسی» نمونه روشن آن است. اگر امروز این واژه را جستجو کنید، واژه هایی همچون «آسیبشناسی جامعه»، «آسیبشناسی سیاست»، «آسیبشناسی خانواده» پیش از معنی طبی آن بیاید. گویی فرهنگ ایرانی در بسیاری از حوزهها با زبان پزشکی میاندیشد. حتی واژه «غربزدگی» از وبا زدگی نشات گرفته است.
به گفته دکتر نمازی، پاتولوژی، یا همان آسیبشناسی، در فرهنگ معاصر ایرانی نقشی فراتر از دانش پزشکی یافته و به مفهومی گفتمانساز بدل شده است.
سه چهره بنیادین در پاتولوژی قرن نوزدهم
وی در ادامه از سه شخصیت بزرگ در قرن نوزدهم یاد کرد و گفت: پاتولوژی ایران با آثار و آموزههای ویرشو، (که هم بنیانگذار پاتولوژی بود و هم انسانشناسی)؛ آگوستین گریزول، (معلم برجستهای که شاید کمتر شناخته شده اما تأثیرش بر طب بسیار عمیق بود)؛ و لویی پاستور، (که نظریه میکروبی بیماریها را به کمک کخ به انقلابی در پزشکی بدل کرد)، آغاز شد.
رئیس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران گفت: گریزول کتاب مشهوری در تبیین پاتولوژی داشت و کلاسهایش در پاریس بسیار پررونق بود. همین کتاب بعدها به دست دانشجویان ایرانی طب، نسخهبرداری و ترجمه شد. کتاب گریزول در ایران بسیار مورد استقبال قرار گرفت. ۹ رساله حدود ۲۰۰ صفحهای بود که بارها بازنویسی و ترجمه شد. تاکنون حدود ۵۰ نسخه خطی از ترجمهها و تقریرات آن کشف شده است.
میرزا محمد دکتر کرمانشاهی؛ مردی که میکروسکوپ را به ایران آورد
وی به عبور از طب سنتی به طب نوین اشاره کرد و گفت: زندگی میرزا محمد کرمانشاهی نمونهای از گذار از طب قدیم به پزشکی نوین است. در کودکی طلبه بود، سپس فرانسه آموخت، در دارالفنون شاگرد اول شد و با کمک ارثیه پدر و تلاش مادر به پاریس رفت. پایاننامهاش درباره صداهای قلبی ـ عروقی از نمونههای ممتاز آن دوره است.
دکتر نمازی افزود: او هنگام بازگشت به ایران، نخستین میکروسکوپ را همراه چند لام گلبول سفید و قرمز به ایران آورد. در دارالفنون آن را نصب کرد و پزشکی نوین را با میکروسکوپ به نمایش گذاشت. همین نگاه نوگرایانه باعث شد لقب «کُفری» بگیرد. سنگ قبر او امروز در ابنبابویه موجود است و احیای آن کاری ارزشمند است.
ورود پاتولوژی به آموزش پزشکی ایران
رئیس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، با اشاره به اینکه تا پایان دوره دارالفنون، پاتولوژی هنوز درسی مستقل نبود و لابهلای فیزیولوژی یا تشریح تدریس میشد، یادآور شد: با آغاز دانشکده پزشکی (۱۳۱۳–۱۳۱۷)، ساختار آموزشی تغییر کرد و در سالهای نخست درسهایی چون تشریح، جنینشناسی، بافتشناسی و سپس میکروبشناسی وارد برنامه شد.
وی افزود: در همین دوران، دولت ایران تصمیم گرفت از میان متخصصان نامدار جهان برای ریاست دانشکده پزشکی فردی آگاه به فرهنگ ایرانی انتخاب کند؛ این شد که شارل ابرلین ـ پاتولوژیست برجسته فرانسوی ـ به ایران آمد. او معتقد بود برخی سرطانها منشأ ویروسی دارند؛ نظری که سالها بعد تأیید شد. با حضور او، ساختار مدرن دانشکده پزشکی ایران شکل گرفت.
بنیانگذاران ایرانی پاتولوژی مدرن
دکتر نمازی سپس با اشاره به اسناد دانشکده پزشکی از نامهایی چون دکتر مصطفی حبیبی و دکتر امینالله مصباح یاد کرد و افزود: آنها از پایهگذاران پاتولوژی ایران بودند. دکتر حبیبی بعدها در تبریز، شیراز و اصفهان نقش مهمی در تأسیس دانشکدههای پزشکی داشت. او نخستین میکروسکوپ ایرانی را نیز ساخت و آثار علمی مهمی از خود برجای گذاشت. «تشریح مرضی» او بعداً به «آسیبشناسی» تغییر نام یافت و به کتاب درسی رسمی بدل شد. دکتر حبیبی به رغم عمر کوتاهش الگوهای نوینی در آموزش و مدیریت پزشکی ایران آفرید و نقشی ماندگار از خود به جا گذاشت.
وی از دکتر ادیب، دکتر محمد کار، و نخستین زنان پاتولوژیست ایران مانند دکتر صغری آزرمی یاد کرد و گفت: صغری آزرمی، زنی استثنایی بود که در ایلینوی و جان هاپکینز پاتولوژی خواند، در همدان مدرسه ساخت، و جمعیت مبارزه با سرطان را بنیان گذاشت.
تولد کرسی پاتولوژی
دکتر نمازی در ادامه از دو شاگرد ممتاز دکتر حبیبی ـ دکتر رحمتیان و دکتر آرمین ـ یاد کرد و گفت: دکتر رحمتیان رئیس کرسی سرطان و دکتر آرمین رئیس کرسی پاتولوژی شد. دکتر رحمتیان پاتولوژی را در شیراز بنیان نهاد و دکتر آرمین بعدها انستیتوی مدیریت بیمارستانی ایران را تأسیس کرد؛ الگویی که متأسفانه سالها بعد دوباره از نو ساخته شد.
دیگر چهرهها
رئیس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، در پایان افزود: باید از دکتر عبدالله حبیبی و نقش ممتاز او در انستیتو پاستور و سازمان بهداشت جهانی، دکتر شمسا و الگوی متمایز او در آموزش پزشکی ، دکتر شمس شریعت و نقش کم نظیر او در روایت گری تاریخ معاصر پزشکی ، دکتر کمالیان و تاثیر شگرف او در برآمدن بیمارستان شریعتی و بسیاری دیگر یاد کرد؛ کسانی که پاره پاتولوژی فراتر رفتند و در سلامت ایران طرحی نو در افکندند. در ادامه نمازی به تحلیل برآمدن پاتولوژی در شهرهای تبریز و اصفهان و شیراز پرداخت. او در پایان اشاره کرد که تاریخ شاید همه مشکلات پزشکی را حل نکند، اما «بیتاریخی» حتماً مشکلات بزرگی به بار خواهد آورد و افق آینده را تیره خواهد کرد.
ارسال نظر