دکتر نمازی: تاریخ فارابی، تاریخ مراقبت است

به گزارش روابط عمومی موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، مراسم گرامیداشت «173 سال تجربه و 90 سال افتخارآفرینی دانشگاه علوم پزشکی تهران» ویژه بیمارستان فارابی در سالن آمفی‌تئاتر بیمارستان برگزار شد. در این رویداد، که روز دوشنبه 8 بهمن 1403، با حضور دکتر سید رضا رئیس کرمی رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران، معاونان و مدیران دانشگاه، اساتید برجسته و دانشجویان برگزار شد، تاریخ پرافتخار بیمارستان فارابی و نقش شگرف آن در پیشرفت علم پزشکی مورد بازبینی قرار گرفت.

در این مراسم دکتر حمیدرضا نمازی، رییس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، با اشاره به پیشینه و سابقه بیمارستان فارابی گفت: سازمان دارالفنون به گفته مرحوم اسفندیاری، که مدتی هم نخست وزیر شد، ازشش دانشکده دواسازی و پیاده نظام، سواره نظام، معدن و راه و ... تشکیل شد. میرزا کاظم شیمی یا میرزا کاظم محلاتی کسی بود که اولین استاد ایرانی این مدرسه شد.

وی حضور دانشجویان در دارالفنون را موجب حفظ تاریخ پر افتخار دانست و گفت: سالی چندبار کلاس دانشجویان پزشکی را در محل مدرسه دارالفنون ومدرسه طب برگزار می کنیم تا آنها با تاریخ این تداوم آشنا وشوند و بدانند که پیشینه دانشگاه طولانی‌تر از ۹۰ سال است.

دکتر نمازی در ادامه با اشاره به لیست اساتید در اواخر دارالفنون و حضور لسان الحکما (یحیی شمس) در میان آنها گفت: ایشان با حقوق ماهیانه ۵۰ تومان در دارالفنون مشغول به کار می شود و پس از انتقال این مدرسه به عمارت مسعودیه، یکی از کسانی که کمک می‌کند تا تاریخ را از دارالفنون تا دانشکده پزشکی بکشانیم و بگوییم این تداوم ادامه همان دارالفنون است، حضور لسان الحکما در میان این اساتید است.

وی سپس به اولین مجله علمی تاریخ ایران که در دانشگاه منتشر شد، اشاره کرد و گفت: در سال های ۱۳۱۵ و بعد ۱۳۱۸ مجله ای به نام درمان و بعد نامه دانشکده پزشکی منتشر می شد که در آن اولین مقاله علمی پروفسور شمس راجع به پیوندهای قرنیه به چاپ رسیده است.

رییس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران، بیماری چشم ظل السلطان مسعود میرزا پسر ناصرالدین شاه که حاکم اصفهان بود را یکی از دلایل احضار گالزوفسکی به ایران خواند و گفت: در سال 1310 دکتر گالزوفسکی، چشم‌پزشک صاحب نام لهستانی‌الاصل، به درخواست ظل‌السلطان به ایران آمد. وی علاوه بر درمان چشم درباریان، در دارالفنون تدریس و در بیمارستان دولتی کار و جراحی می‌کرد.

دکتر نمازی افزود: مخبرالدوله، وزیر علوم وقت، دکتر راتولد را استخدام کرد که دو سال در تهران بود و در دارالفنون کرسی مخصوص تعلیم کحالی داشت و شماری از نخستین چشم‌پزشکان ایرانی به‌معنای جدید، از شاگردان او بودند، از جمله یحیی میرزاشمس لسان‌الحکما، محمدشیخ احیاءالملک، علی‌رضاخان بهرامی مهذب‌السلطنه و اسماعیل‌خان مرزبان.

وی خلیل ثقفی، اولین شهردار تهران را پزشکی با تجربه خواند و گفت: ایشان معاونی به اسم مهذب السلطنه داشت که از همکلاسی‌های لسان الحکما بود. مهذب السلطنه به عنوان چشم پزشک آن قدر در مسئولیت اجتماعی و شهری نقش آفرینی کرد که امروز در شهرداری تهران معتقدند اولین اداره جمع آوری زباله در خاورمیانه توسط مهذب السلطنه ایجاد شده است.

رییس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی، به نقش آفرینی چشم پزشکان در بخش های مختلف کشور اشاره کرد و گفت: اسماعیل‌خان مرزبان نیز شخصیت مهمی در تاریخ چشم پزشکی است که نقش ممتازی در مشروطیت دارد و بعداً وکیل مجلس شد. انتشارات مازیار مشروح مذاکرات مجلس اول را منتشر کرده که نشان می دهد ایشان دغدغه‌های سلامت کشور را داشتند.

وی افزود: دکتر محمود خان شیمی، پسر میرزا کاظم محلاتی داروساز بود. ایشان عاشق شیمی می شود و به سیاق پدرش داروسازی هم می خواند یعنی چشم پزشک، دواساز و شیمیست بوده است. ایشان اولین کتاب شیمی مدارس ایران را نوشت.

دکتر نمازی، نقش چشم پزشکان در مسئولیت اجتماعی را پررنگ خواند و گفت: آنچه هرگز درباره لسان الحکما و دیگران همدوره ای های ایشان بیان نشد، راه اندازی مجلس مشاوره در تهران بود. آنها بیماران مشکل دار را جمع می‌کردند و صبح جمعه افراد را یکی یکی ویزیت می‌کردند.

وی همچنین نقش دکتر باستان در کاهش تراخم ایران را ستود و گفت: ایشان در فارابی نبود اما نقش بزرگی در چشم پزشکی ایران داشت. دکتر باستان کتاب اوراق ملتحمه را نوشت و در کاهش تراخم بسیار فعالیت کرد. ایشان را پدر داستان کوتاه طنز فارسی می دانند که نقش سترگ و بنیادین در تراخم داشت.

رییس موزه ملی تاریخ علوم پزشکی، در بخش دیگری از سخنانش به پیشینه بیمارستان پرداخت و گفت: در سال ۱۳۰۰ بحثی در کابینه سید ضیا آغاز شد که باغ حاجی معدل شیرازی را برای راه اندازی بیمارستان خریداری کنند. این مرکز در ابتدا، آسایشگاه شهرداری بوده است. همانگونه که می دانید، ساختار بیمارستان ها پیش از آنکه بیمارستان باشند، نوانخانه، آسایشگاه، تیمارستان، تیمارگاه، دارالرضایی یا شیرخوارگاه و دارالایتام و دارالمساکین بودند. بیمارستان فارابی نیز در ابتدا آسایشگاه شهرداری، کارخانه شعربافی و دوباره تبدیل به مریضخانه فقرا می شود. میشل فوکو نیز بیمارستان های واقعی را بیمارستان هایی می داند که به عنوان نوانخانه ساخته شده است. در تهران دو بیمارستان از نوان خانگی به بیمارستان تبدیل شدند و سنت مراقبت را تداوم بخشیدند که یکی از آنها فارابی است.

وی در پایان معماری این بیمارستان را اثر ماندگار ملیگارد و کاری از شرکت دوبرول- فروغی عنوان کرد.